SÜNEKLİK NEDİR?

Sünek bir malzeme, bir kesit, bir eleman ya da yapının taşıma gücünde önemli bir azalma olmadan deformasyon yapabilme ve tekrarlı yükler etkisinde büyük şekil değiştirmelerle enerji tüketebilme özelliğine o malzemenin, kesitin, elemanın ya da yapının sünekliği denilmektedir. Kısaca, plastik şekil değiştirme yapabilme yeteneği olarak tanımlanabilir. 

Yapının süneklik kapasitesi, deprem etkisi altında kendinden talep edilen süneklik talebine eşit ya da daha büyük olmalıdır. Bunun amacı yapının elastik ötesi şekil değiştirme kapasitesini artırarak daha fazla enerji tüketmesini sağlamaktır.

Deprem yükleri, yapıların süneklik özelliği dikkate alınarak, deprem yükü azaltma kat sayısına bölünerek azaltılmaktadır. Söz konusu azaltma kat sayısı taşıyıcı sistem davranış katsayısına bağlıdır. Bu katsayı taşıyıcı sisteme ve yapı malzemesine bağlı olarak değişmektedir.

Azaltılan bu yüke göre hesap yapıldığında şiddetli depremlerde yapıda elastik sınırın ötesinde deformasyonların dolayısıyla da hasarın oluşabileceği, ancak süneklik ve enerji tüketebilme özelliği nedeniyle, tamamen göçmenin önleneceği kabul edilmektedir.

Yapı için süneklik tek bir parametre ile ifade edilememektedir. Süneklik, sadece bir aşamadaki tek bir işlemi değil adeta bir virüs gibi yapının bütün aşamalarındaki işlemleri kapsamaktadır. Ancak yine de bir gruplandırma yapılmak istenirse, 4 ana grupta toplanabilirler.

1- Malzeme bazında süneklik ( Malzeme Sünekliği, Deformasyon Sünekliği)

2- Kesit bazında süneklik ( Eğrilik Sünekliği, Enkesit Sünekliği)

3- Eleman bazında süneklik ( Yapı Sünekliği, Deplasman Sünekliği)

4- Taşıyıcı Sistem Bazında Süneklik ( Yapı Sünekliği, Deplasman Sünekliği)

KOLONLARIN, PERDELERİN, KİRİŞLERİN VE BİRLEŞİM BÖLGELERİNİN SÜNEKLİK DÜZEYİNİN YÜKSEK YA DA SINIRLI OLMASI DURUMUNDA NE DEĞİŞİR?

– Kolonların, perdelerin ve kirişlerin en kesit boyutlarına ilişkin koşullar süneklik düzeyi sınırlı ve yüksek elemanlar için aynıdır.

– Kolonların ve kirişlerin boyuna donatın miktar ve konumuna ilişkin koşullar süneklik düzeyi sınırlı ve yüksek elemanlar için aynıdır.

– Kolonların, perdelerin, kirişlerin ve birleşim bölgelerinin Kesme Güvenliğinin sağlanması için yapılması gerekenler, süneklik düzeyi sınırlı ve yüksek elemanlar için farklıdır.

SÜNEKLİK DÜZEYİNE GÖRE TAŞIYICI SİSTEMLER:

1- Süneklik düzeyi yüksek sistemler

2- Süneklik düzeyi sınırlı sistemler

3- Süneklik düzeyi bakımından karma sistemler

Deprem yönetmeliğinde (TBDY-2018) taşıyıcı sistemin sünekliliğinin dikkate alındığı Taşıyıcı sistem davranış katsayısı için sadece süneklik düzeyi yüksek ve sınırlı sistemler için değer verilmektedir. Karma sistemler, süneklilik düzeyi sınırlı sistemlerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle bir arada kullanılmasından dolayı ortaya çıkar.

SÜNEKLİK DÜZEYİ KARAR VERİRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Yapının süneklik düzeyine karar verirken aşağıdaki maddeler dikkate alınmalıdır.

– Binanın bulunduğu bölgenin depremselliği

– Bina yüksekliği

– Döşeme sistemi

– Taşıyıcı sistemde perde bulunup bulunmaması ve bunların yatay yük oranı.

NOT: Süneklik düzeyi sınırlı seçilmesi durumunda; süneklik düzeyi yüksek olana göre daha büyük deprem yükü dikkate alınmaktadır. Bu durum özellikle düşey taşıyıcıların daha büyük boyutlarda tasarlanmasına yol açabilmektedir. Bu da maliyet arttırıcı bir faktördür.

YETERLİ SÜNEKLİK İÇİN NE YAPILMALIDIR?

– Tasarım kapasite ilkelerine uymak.

– Şekil değiştirme kapasitesi iyi olan beton kullanmak.

– Betonada dayanım yükseldikçe şekil değiştirme kapasitesinin düştüğünü bilmek.

– Dayanım ve şekil değiştirme kapasitesi yüksek donatı kullanmak, süneklilik üzerinde donatının katkısı büyüktür.

– Eksenel yüke maruz kalan narin elemanları tasarlamamak.

– Potansiyel plastik mafsal bölgeleri olan yerlerde etriye sıklaştırması yapmak.

– Kirişlerde basınç donatısı kullanmak.

– Dairesel kolon ve yapılabiliyorsa, spiral donatılı (fretli) kolonu, etriyeli konona tercih etmek.

– Kolonları kirişlerden daha güçlü tasarlamak.

– Boyuna donatıların ankrajına özen göstermek.